Det siste gode kyss

KRIM: Vi lev i eit land der krimlitteraturen er overalt, og vi lev i eit land der kritikken av krimlitteratur er nærast fråverande.

Av Lars Petter Sveen, forfatter og bibliotekar

KRIM: Vi lev i eit land der krimlitteraturen er overalt, og vi lev i eit land der kritikken av krimlitteratur er nærast fråverande.

Av Lars Petter Sveen, forfatter og bibliotekar

Dei få gongane ein meisterleg krimbok blir oversatt til norsk, druknar ho i all rosen og hyllinga som alt for mange andre bøker i sjangeren har fått. Og kanskje er det meir håplaust enn nokon gong å skulle håpe på at krimlitteraturen blir møtt med ein skarp kritikarpenn, no som Jo Nesbø har stadfesta den skandinaviske krimmens suksess.

Ei krimbok kan vere ei god bok. Formelen og den tronge ramma sjangeren lev i, kan i like stor grad skape stor litteratur som svak litteratur. Problemet er heller at sjangeren har ein tendens til å ty til dei lette løysingane. Eit problem oppstår, og problemet blir løyst. Men gode bøker er folka av karakterar vi trur er menneske, og det er her krimsjangeren slit. Eg har ei sterk dragning mot forfattarar som James Crumley og James Lee Burke. Det som er felles for desse forfattarane, er korleis dei skaper karakterar som transcenderer plottet i bøkene. Korleis det går med karakterane, er viktigare enn korleis det går med løysinga av mysteriet. Blodets hvisken, benpipernes bønn, hele det ubevisste sjeleliv speler inn, i staden for kulenes kviskring, offerets bønn, og heile det forutsigbare handlingsmønsteret.

Dave Robicheaux, James Lee Burkes helt, har levd gjennom atten bøker til no, og ein kan spørje seg kva det er som driv han. Han har blitt skoten, torturert, banka og fått sparken. Ei kone gjekk frå han (typisk for sjangeren), den neste kona vart skoten og drepen (noko meir originalt), og den tredje kone døydde av ein blodsjukdom (originalt!). Den noverande kona er nonne.

Attpåtil svinn verda han elskar bort: New Orleans er ikkje lenger den mytiske byen han levde i som ung. Korrupte politikarar og mafiaen har gjort sitt beste for å øydelegge metropolen, og da orkanen Katrina skylte over New Orleans, var det ikkje noko tilbake. Sjølv barane, som for alkoholikaren Robicheaux sjeldan bringer med seg lukke, manglar sagmuggen, arbeidarane, rekegumboen og luktene frå gammalt av. Og som ikkje det er nok: Robicheaux blir heimsøkt av djevelen kalla Alkohol. Den valdsame trongen til å drikke driv han fleire gonger utanfor stupet, mens han andre gongar gir seg utslag i noko som må seiast å vere bøkenes meir mystiske sider: Tida kan nærast stanse, eller rett og slett slutte å eksistere, og vi blir saman med Robicheaux kasta inn i ei verd der sørstatssoldatar lokkar frå sumpane, vietnamesiske snikskyttarar smyg seg gjennom skogane, eller ein elvedampar kjem tøffande opp elva og kallar på helten vår, om att og om att, som om det er dei døde, og ikkje dei levande, som kan gi han fred.

Ein må vakte seg for dei svulstige karakteristikkane når ein skriv om James Lee Burkes bøker. Å halde eit høgt nivå i kriminallitteraturen verker dessverre å vere synonymt med det å få omtale som er så panegyrisk at ein nærast kjenner lukta av noko rote. Lee Burkes bøker om Dave Robicheaux er utan tvil gode, men dei er òg ujamne. Dette gjeld spesielt dei siste bøkene hans. The Glass Rainbow er den attande i rekka, og er kanskje hans beste sidan Jolie Blon´s Bounce. Mykje av grunnen til at The Glass Rainbow fungerar så godt som ho gjer, er at boka held seg til det Lee Burke kan best: Å halde fram skildringa av den torturerte helten vår, Dave.

Ein kan legge Lee Burkes bøker om Robicheaux i to esker. I den eine eska finn ein bøkene der forteljarstemma gir rom til andre karakterar enn hovudpersonen. Når ein har lese desse, kan ein med eitt bli sittande og bla og bla og fundere over kvifor boka ein held i hendene er så tilnærma lik heilt ordinær krim. To av dei nyare romanane til Lee Burke, The Tin Roof Blowdown og Swan Peak, er sterkt plaga av dette. I begge to er det ingen utvikling å spore hos hovudpersonen, han er nærast statisk. Som lesarar blir vi kjent med to eller tre karakterar som driv historia framover, mens helten går omkring og prøver å skjønne kva det er som skjer omkring han. I desse bøkene lener Lee Burke seg mot det som er sjølve motoren i dei fleste krimbøker: Plottet.

I den andre eska finn ein bøkene der hovudpersonen står i sentrum. I desse kan ein oppleve at plottet nærast stoppar opp, det er som om framdrifta i historiene stansar. Den automatiske årsak og verknad rekkefølgja som er så typisk for krimbøker, der ein hastar seg mot den eskalerte og valdelege slutten, verker nesten å bli satt på vent. Kva er det som skjer?

Det som skjer er at vi som lesarar blir kjent med karakteren Dave Robicheaux. Og med den evige skildringa av han, som held fram i bok etter bok, maktar Lee Burke å vise eit alvor som langt på veg overgår plottet i intensitet. I dei beste bøkene i serien, som opningstrilogien The Neon Rain, Heaven´s Prisoners og Black Cherry Blues, og i seinare bøker som Burning Angel og Cadillac Jukebox, verker det som om Robicheaux vil gå til grunne. Men ikkje så mykje på grunn av vonde skurkar eller listige bakmenn, som av sin eigen hang til øydelegging. Lee Burke sitt originale trekk, er at hovudpersonen sjølv erkjenner dette. Han erkjenner det, og reflekterer over det. Det er som om boka du held i handa har komme fram til deg på ein heilt vanleg søndag, ein søndag du har gløymt før han er over, når livet ditt er brote saman. Det siste gode kyss du fekk, er år sidan. Du blar i denne boka om vitlause menneske, du les om byar på andre sida av verda og kva dei gjer med kvarandre på desse stadene, og du veit at dei vil gjere det same her. Kriminaliteten er over alt, mennesket er ingen stader. Menneska er over alt.